Nishikigoi: “Viên ngọc sống” của Vườn Nhật Bản Seattle

Giống như rất nhiều khu vườn ở Nhật Bản, Vườn Nhật Bản ở Seattle của chúng tôi có hồ nước trung tâm được tô điểm bởi những chú Nishikigoi đầy màu sắc. Những con cá xinh đẹp này được gọi là “viên ngọc sống” và theo cách nói của người làm vườn lâu năm Jim Thomas, chúng được gọi là “cầu vồng dưới nước”. Người lớn cũng như trẻ em đều thích cho cá Koi ăn và bị mê hoặc bởi những chuyển động chậm rãi, duyên dáng của chúng.

Nguồn gốc về Nishikigoi

Cá Koi là một giống cá Chép cảnh được thuần hóa từ một loài cá được nuôi để làm thức ăn có màu xám hoặc hơi đen có nguồn gốc từ các khu vực nước ngọt xung quanh Biển Đen, Caspi và Aral. Qua thời gian, nguồn thực phẩm quan trọng và dễ thích nghi này đã có mặt ở cả khu vực ôn đới. Các quần thể cá Koi hoang dã hiện nay có ở Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Châu Phi, Châu Âu và Châu Á. Mặc dù hầu hết những con cá này có màu xám, nhưng đột biến màu vẫn xảy ra một cách tự nhiên.

Cá Chép lần đầu tiên được thuần hóa ở Trung Quốc vào thế kỷ thứ 4, nơi những biến thể màu sắc được chú ý và đánh giá cao. Tuy nhiên, cá chỉ được nuôi để làm thực phẩm. Việc thuần hóa sau đó lan sang Nhật Bản, nơi mà những người nông dân trồng lúa ở tỉnh Niigata đã bắt đầu nuôi cá Chép làm cảnh. Họ nuôi cá Koi trong ruộng lúa như cá để ăn, và theo thời gian quan sát thấy cá có màu sắc và hoa văn mới và hấp dẫn. Họ chọn những con cá yêu thích và bắt đầu lai tạo có chọn lọc, một quá trình không chỉ bao gồm việc lựa chọn cẩn thận những cặp cá bố mẹ có chất lượng tốt mà còn lọc ra những con cá không được chấp nhận. Từ “Koi” có nguồn gốc từ tiếng Nhật có nghĩa là cá Chép, và loài cá mới này được gọi là nishikigoi, có nghĩa là “cá Chép Trâm”. Nishikigoi trở thành một loài vật nuôi quan trọng trong ao vườn, và hình ảnh của chúng xuất hiện trong các bức tranh vẽ của thời kỳ này.

Những con cá mới xinh đẹp này được đánh giá chủ yếu nhờ màu sắc rực rỡ, hoa văn hấp dẫn và dáng vẻ thanh thoát, duyên dáng. Khả năng thích nghi, dễ chăm sóc và tuổi thọ đã làm tăng sức hấp dẫn của cá Koi. Koi cũng trở thành biểu tượng của sức mạnh, may mắn và thịnh vượng. Bắt đầu từ khoảng năm 1914, việc nuôi cá Koi đã lan rộng ra các khu vực khác của Nhật Bản và lan đến các sông hồ ôn đới trên toàn thế giới. Hơn một trăm giống cá Koi khác biệt và dễ nhận biết đã được lai tạo, các giống được phân biệt bởi màu sắc, hoa văn và tỷ lệ cơ thể của chúng. Những tiến bộ đáng kinh ngạc tiếp tục được thực hiện trong hai mươi năm qua. Tuy nhiên, một số giống cá Koi mới, bao gồm cá Koi Ghost, Koi Ogon và Koi Bướm không được coi là cá Koi- nishikigoi thực sự.

Nishikigoi có được màu sắc rực rỡ là nhờ các chất hóa học trong tế bào da của chúng, chứ không phải từ lớp vảy trong suốt. Các màu sắc phổ biến ở cá Koi bao gồm màu trắng, đen, đỏ, cam, vàng, xanh lam, kem, vàng ánh kim và bạc. Một số cá Koi có một lớp tế bào da phản chiếu khiến chúng có vẻ ngoài giống như gương. Các giống cá được nhóm lại thành mười sáu loại.

Loại phổ biến nhất được cho là Gosanke, bao gồm các giống Kohaku, Taisho Sanshoku và Showa Sanshoku, đôi khi được gọi là “ba giống lớn”. Kohaku, màu trắng với hoa văn đỏ, vẫn là giống cá Koi phổ biến nhất ở Nhật Bản, nhưng hình dáng cơ thể được coi là yếu tố quan trọng hơn. Ở Hoa Kỳ, chúng tôi coi trọng màu sắc và hoa văn hơn tất cả các đặc điểm khác.

Những con cá Koi có tuổi thọ từ 35 đến 40 trong Vườn của chúng tôi được coi là những con cá chất lượng cao trong hồ, chúng đẹp nhưng không có giá trị và những người nuôi cá và nhà lai tạo đã tặng những con cá này cho chúng tôi. Mặt khác, cá Koi “biểu diễn” được đánh giá cao và đắt tiền. Chúng được đánh giá dựa trên ba tiêu chí chính: hình dáng và tỷ lệ cơ thể lý tưởng, màu sắc thuần khiết, và một họa tiết thú vị với các cạnh rõ ràng.

Mặc dù cá Koi là loài cá nước lạnh có khả năng thích nghi cao, chúng yêu cầu nhiệt độ nước trên khoảng 3,3 độ C (38 độ F). Ở những vùng có mùa đông khắc nghiệt, nước ao phải sâu ít nhất 4,5 feet. Hồ trong Vườn của chúng tôi có độ sâu trung bình khoảng 4 feet, với một số lỗ sâu hơn nhiều, đủ để nuôi cá Koi trong khu vực Puget Sound. Trong những tháng mùa đông, cá Koi vẫn ở dưới đáy ao, quá trình trao đổi chất của chúng chậm lại và cá chuyển sang trạng thái ít vận động (torpor) giống như ngủ đông. Với một hệ thống tiêu hóa gần như đã ngừng hoạt động, cá Koi sống nhờ chất béo dự trữ, chỉ hấp thụ rất ít calo mỗi ngày. Khi nước ấm lên, cá Koi sẽ thèm ăn trở lại.

Cá Koi là loài cá ăn tạp và kiếm ăn ở tầng đáy. Vì không có răng, chúng ăn côn trùng nhỏ, động vật giáp xác và thực vật. Mặc dù không ăn thịt đồng loại, cá Koi có thể sẽ ăn trứng và cá con của chính mình bởi chúng không thể nhận ra đó là cá cho đến khi cá con dài một hoặc hai inch.

Bắt đầu từ đầu tháng 5 và trong suốt những tháng ấm áp hơn, du khách đến Vườn Nhật Bản Seattle có thể mua “Koi chow”, thức ăn cho cá Koi dạng viên thương mại để cho cá Koi ăn. Loại hạt này nhỏ, giàu dinh dưỡng và được thiết kế nổi để thức ăn nổi trên mặt ao và bạn có thể dễ dàng nhìn thấy cá. Khi cá Koi nhìn thấy du khách trên hai “trạm” cho ăn của Vườn, cây cầu ván ngoằn ngoèo và đài ngắm trăng, chúng bơi thành đàn và há hốc miệng, tạo ra hiệu ứng về màu sắc và chuyển động. Cả trẻ em và người lớn đều bị mê hoặc bởi sức sống và vẻ đẹp của cá Koi! Chúng tôi ngừng bán thức ăn cho cá Koi khi thời tiết trở lạnh vào mùa thu vì cá Koi thiếu các enzym cần thiết để tiêu hóa thức ăn trong nhiệt độ lạnh.

Kích thước trung bình của cá Koi trưởng thành là khoảng 18 inch, nhưng cũng không thiếu những con cá có chiều dài trên 3 feet. Kích thước cá Koi được quyết định bởi nguồn cung cấp thức ăn và chất lượng nước ao được duy trì bởi hệ thống bơm và lọc, và bởi các thực vật thủy sinh hấp thụ chất dinh dưỡng dư thừa từ chất thải của cá. Trong điều kiện lý tưởng, cá Koi đạt kích thước trưởng thành trong khoảng ba năm, sau đó tốc độ tăng trưởng của chúng chậm lại đáng kể. Chuyên gia về cá Koi và người nuôi cá được chứng nhận Monte McQuade tin rằng tuổi thọ trung bình của cá Koi ở khu vực Puget Sound là khoảng hai mươi năm. Có phải những con cá có độ tuổi lớn hơn thường ít xuất hiện trong ao? Theo Vườn thú Quốc gia Smithsonian, “Người ta tin rằng con cá Koi lâu đời nhất được biết đến đã sống gần 230 năm tuổi. Tuổi được xác định bằng cách kiểm tra vảy cá, trên vảy có các vòng giống như thân cây.

Khi Nishikigoi chưa trưởng thành, bạn rất khó phân biệt giữa con đực và con cái và không thể nhận dạng được màu sắc hoặc hoa văn. Tuy nhiên, hình dạng vây ngực của cá (ngay sau đầu cá, ở hai bên) là khác nhau: cá đực có vây nhọn, trong khi cá cái có vây tròn. Ngoài ra, con cái có dấu hiệu hình chữ T ở khu vực hậu môn ở mặt dưới. Và, tất nhiên, những con cái mang trứng sẽ bụ bẫm hơn đáng kể. Quá trình thụ tinh chỉ diễn ra sau một nghi lễ tàn bạo trong mùa xuân: con đực va con cái vào bờ đá của ao, khiến cá cái đẻ từ 20.000 đến 40.000 trứng! Trứng được thụ tinh sẽ nở trong vòng vài ngày, nhưng những con cá con sẽ phát triển chậm trong năm đầu tiên. Hầu hết cá con đều bị ăn thịt bởi những kẻ săn mồi bao gồm cá Koi trưởng thành, gấu trúc, ếch, rùa và chim. Trong đó có những diệc xanh lớn thường đậu trên một tảng đá nhô ra khỏi ao để săn cá Koi con! Những con cá Koi trưởng thành thường quá lớn để có thể bị ăn thịt.

Cá Koi là một loài cá sống theo đàn. Chúng là những sinh vật xã hội, và theo McQuade, “cá Koi cần một người bạn”. Tính khí của cá Koi rất ôn hòa, và chúng không xung đột với nhau. Nhìn chung, cá đực có xu hướng hung dữ hơn và cá lớn hơn thường thân thiện hơn. Các giống cá Koi khác nhau có tính cách khác nhau, trong đó, một số giống hoang dã và dũng cảm hơn và một số giống ngoan ngoãn hơn. McQuade nói với chúng ta rằng cá của anh ấy nhận ra anh ấy.

Ở một số quốc gia, cá Koi được thả vào tự nhiên đã làm hỏng đường nước và làm cạn kiệt đời sống thực vật thủy sinh. Cá Koi liên tục di chuyển, khuấy động và làm tăng độ đục của nước, làm ô nhiễm các bể bơi hoặc nguồn nước uống. Các nỗ lực loại bỏ cá Koi hầu hết đều không thành công.

Bất chấp mối quan tâm về môi trường này, cá Koi vẫn là một loài cá tuyệt vời và được yêu thích trong các ao vườn kiểu Nhật Bản. Chúng nhắc nhở chúng ta về sự đa dạng phong phú của thiên nhiên và nỗ lực của chúng ta trong việc bảo tồn và tái tạo vẻ đẹp và sự duyên dáng đó. Du khách đến thăm Khu vườn của chúng tôi sẽ một lần nữa được trải nghiệm cuộc sống sôi động của Nishikigoi – những sinh vật đặc biệt. Cho dù bạn có thể đến thăm hay không, hãy giữ Koi và những kiến thức thú vị về Nishikigoi trong trái tim và ký ức của bạn.

• Dịch: Huyền Nguyễn