Khi nào thì Koi phát triển màu sắc của chúng

• Dịch: Huyền Nguyễn

Với tiềm năng phát triển toàn diện về màu sắc và hoa văn tuyệt đẹp, cá Koi là một trong những loài cá cảnh phổ biến nhất. Màu sắc của cá Koi là một chủ đề thường được các nhà lai tạo chuyên nghiệp và những người yêu thích cá thảo luận. Màu sắc có thể xác định độ hiếm, giá trị, mức độ phổ biến và sức hấp dẫn chung của giống cá. Ngay cả độ đậm, độ trong suốt, độ vững chắc về màu sắc  trong các hoa văn riêng biệt đều là điểm cộng khi các nhà lai tạo lựa chọn các đặc điểm mong muốn ở cá bố mẹ. Cùng Koi Xinh đi vào tìm hiểu ngay!

Có nguồn gốc từ cá Chép hoang dã, cá Koi đã được lai tạo có chọn lọc trong nhiều thế kỷ. Những con cá Koi đầu tiên được nuôi trong một hồ cảnh có thể có màu sắc nhạt, khác xa với những con cá Koi phổ biến hiện nay. Các nhà lai tạo ở Viễn Đông đã kiên trì, nuôi cấy hết thế hệ cá Koi này đến thế hệ khác cho đến khi chúng đủ đẹp để trở thành điểm thu hút chính trong các gia đình hoàng gia.

Với những tiến bộ trong việc nhân giống và nuôi cá Koi, thách thức ngày nay nằm ở việc nâng cao chất lượng cá để tạo ra những cá thể khỏe mạnh giữ được màu sắc suốt đời. Mặc dù có khả năng dự đoán màu sắc, nhưng một yếu tố bất ngờ vẫn luôn tồn tại khi những viên ngọc sống này không được sinh ra với màu sắc mong muốn!

Có phải tất cả cá Koi con đều trông giống nhau?

Cá Koi nở, hoặc cá con, trông giống như phiên bản thu nhỏ của cá bố mẹ về hình thức. Ngay cả những con cá Koi sặc sỡ và sống động nhất cũng sẽ đẻ ra những quả trứng nở thành những con cá con có màu xỉn. Màu sắc tối này ở cá Koi có thể coi là một lợi thế sinh tồn, vì những kẻ săn mồi ít có khả năng phát hiện ra cá màu trơn.

Trong vài ngày đến vài tuần đầu tiên của cuộc đời, các nhà lai tạo sẽ chọn những con cá Koi nở có tốc độ sinh trưởng và phát triển khỏe mạnh. Một số con non có thể bắt đầu xuất hiện những màu sắc và hoa văn đầu tiên sau một vài tuần, nhưng chúng có thể sẽ thay đổi. Nuôi cá Koi con luôn là một trải nghiệm thú vị vì bạn sẽ không ngừng mường tượng chúng trông như thế nào khi trưởng thành. Tuy nhiên, sức khỏe được ưu tiên hơn màu sắc và hoa văn, đặc biệt là vào thời điểm cá Koi còn nhỏ.

Khi nào cá Koi có màu sắc cố định?

Những con cá Koi khỏe mạnh nhất có thể được chọn và tách theo màu sắc sớm nhất là 4 – 6 tuần. Sau khoảng một hoặc hai tháng trưởng thành, cá Koi con sẽ bắt đầu xuất hiện các mẫu khác biệt hơn. Tuy nhiên, đừng quá phấn khích vì những màu đầu tiên này bởi chúng có thể mờ đi hoàn toàn hoặc thay đổi thành các kiểu kết hợp khác! Tốc độ phát triển và thời kỳ duy trì màu sắc có thể khác nhau, một số giống cá Koi biểu hiện những thay đổi tinh tế về màu sắc trong suốt cuộc đời.

Bạn sẽ thấy rằng nhiều nhà lai tạo dày dạn kinh nghiệm và có uy tín cao ở Nhật Bản bắt đầu bán cá Koi chất lượng hàng đầu sau ít nhất hai năm kể từ ngày nở. Sẽ rất khó để đặt giá trị hợp lý cho cá Koi ít năm tuổi hơn bởi những con cá non có màu sắc và hoa văn vẫn chưa đạt đến tính bền vững. Sự gia tăng kích thước nhanh chóng ở giai đoạn cá non chắc chắn sẽ thay đổi định hướng kiểu màu trên toàn bộ cơ thể. Để đảm bảo mua được cá có màu sắc trưởng thành, người thu mua có thể chọn mua cá Koi ít nhất 3 – 4 năm tuổi. Hơn nữa, có nhiều yếu tố khác ảnh hưởng đến cường độ màu sắc ở cá Koi.

Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển màu sắc

1) Di truyền

Cũng giống như gen quyết định các đặc điểm khác biệt nhất của mỗi người, di truyền của cá Koi đóng vai trò quan trọng nhất trong việc xác định màu sắc. Cá Koi thuần chủng, sinh ra từ cá mẹ có gen tốt, có xu hướng có màu sắc sống động và mong muốn nhất. Cá lai hoặc cá được lai tạo ngẫu nhiên có thể phát triển màu sắc và hoa văn ít khác biệt hơn.

Các nhà lai tạo cá Koi Nhật Bản thường chuyên về các dòng cá cụ thể, để theo đuổi các mẫu ngày càng hiếm. Các giống cá đáng chú ý nhất là Kohaku, Sanke, Showa và Ogon. Trình tự DNA của mỗi loại cá này đã được nghiên cứu kỹ lưỡng về các đột biến. Người ta chỉ ra rằng chỉ cần một số thay đổi nhỏ trong đường cơ sở DNA có thể gây ra sự khác biệt giữa các chủng với nhau. Điều này dẫn đến các kiểu hình màu sắc khác nhau – biểu hiện vật lý của gen trội hoặc gen lặn.

Để đạt được mục tiêu lai tạo cá với màu sắc độc đáo, các nhà lai tạo phải rất chú trọng trong việc lựa chọn cá bố mẹ. Một số màu sắc chiếm ưu thế trong vốn gen hơn những màu khác. Nếu họ muốn tăng cơ hội có cá Koi đỏ và trắng thuần chủng, họ phải chọn một con đực và cái có nguồn gốc trực tiếp từ dòng cá Kohaku thuần chủng. Quá trình này khá phức tạp và thường xuất hiện nhiều cá con không đạt yêu cầu.

2) Thức ăn

Thức ăn cho cá Koi có thể ảnh hưởng rất nhiều đến sắc tố của chúng. Khi có thể, bạn hãy sử dụng hỗn hợp thức ăn chất lượng hàng đầu có chứa tảo xoắn hoặc caroten. Hình ảnh được cung cấp bởi Karl-Heinz Schäfer từ Pixabay.

Thức ăn cho cá Koi có thể có tác dụng như một chất tăng cường màu sắc quan trọng, làm cho các sắc tố đậm dần theo thời gian. Hỗn hợp thức ăn cho cá Koi chất lượng hàng đầu được thiết kế để hỗ trợ phát triển màu sắc. Việc chuyển sang thức ăn chất lượng thấp có thể nhanh chóng dẫn đến việc một số sắc tố bị nhạt đi do một số chất dinh dưỡng và vitamin bị mất đi. Điều này giải thích tại sao cá Koi mới nhập về có màu sắc rực rỡ và sau đó có vẻ mờ nhạt sau một vài tháng được nuôi bởi người chủ mới không chu đáo.

Caroten và tảo xoắn là một số thành phần tự nhiên cần có trong thực phẩm chất lượng. Những chất này giúp phát triển màu sắc vì chúng cung cấp các hợp chất sắc tố cho các tế bào da. Tuy nhiên, bạn đừng mong đợi màu cá Koi sẽ sáng qua một đêm! Có thể mất nhiều năm để các sắc tố da hình thành đủ để tạo ra một màu sắc đậm. Hãy coi việc tăng cường màu sắc cho cá Koi giống như quá trình tạo ra một bức tranh sơn dầu cổ điển. Các lớp tế bào có sắc tố cao, giống như các lớp sơn, cần thời gian và năng lượng để hình thành.

Thực phẩm tăng màu không nên được cho ăn nhiều trong một năm. Chúng có hiệu quả nhất trong thời kỳ sinh trưởng nhanh của cá Koi (có thể là từ tháng 7 đến tháng 8). Bên ngoài khoảng thời gian này, các tế bào cá Koi có xu hướng chậm phát triển và phân chia. Thay vào đó, một lượng lớn chất tăng cường có thể gây ra sự đổi màu! Lưu ý rằng chế độ ăn uống của cá Koi nên được thay đổi theo chu kỳ sinh trưởng, điều này bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi nhiệt độ theo mùa.

3) Nhiệt độ

Các nhà lai tạo cá Koi ở Nhật Bản thích tổ chức các buổi biểu diễn cá Koi vào cuối mùa thu hoặc mùa đông vì đây là lúc màu sắc cá Koi có xu hướng trầm hơn. Điều này có thể là do quá trình trao đổi chất bị chậm lại và sự tích tụ sắc tố trong tế bào tăng lên. Khi cá Koi ngừng ăn và nhiệt độ giảm xuống, các tế bào da có thể có tốc độ luân chuyển lâu hơn. Ngược lại, trong thời kỳ sinh trưởng cao điểm vào mùa hè, màu sắc cá Koi có thể nhạt dần.

4) Chất lượng chăm sóc

Cá bị căng thẳng ít có khả năng phát triển màu sắc rực rỡ. Căng thẳng cũng có thể làm mất màu nhanh chóng. Chất lượng nước kém, sự hiện diện của mầm bệnh và động vật ăn thịt, và nồng độ oxy thấp có thể làm chậm sự phát triển màu sắc thích hợp ở cá Koi non.

Hình dáng bên ngoài của cá Koi nói lên rất nhiều điều về trạng thái bên trong của chúng. Cũng giống như khi một người trông xanh xao, người đó có thể đang bị bệnh, một làn da mờ nhạt có thể cho thấy rằng Koi đang bị bệnh. Điều này thường sẽ đi kèm với các dấu hiệu hành vi khác. Đảm bảo rằng bạn theo dõi sát sao những chú cá Koi có biểu hiện mất màu.

Khi được chăm sóc đúng cách, cá Koi khỏe mạnh có thể phát sáng khi màu sắc của chúng đậm hơn. Điều này thể hiện rõ nhất ở các chủng có hoa văn màu sẫm trên nền trắng. Sự tương phản giữa màu sáng và màu tối tăng lên cho đến khi mẫu trông giống như mực trên giấy.

Màu ao có ảnh hưởng đến sắc tố không?

Nhiều loài động vật thủy sinh hoang dã phát triển màu sắc hòa hợp với môi trường của chúng. Đây là một chiến lược sinh tồn bảo vệ chúng khỏi những kẻ săn mồi. Khi cá Koi đã được thuần hóa hoàn toàn, chúng không nhất thiết phải phát triển màu sắc để ngụy trang. Các chuyên gia vẫn chưa xác định được màu sắc của bể có thể ảnh hưởng đến sắc tố cá Koi nhiều như thế nào, mặc dù một nghiên cứu đã chỉ ra rằng nó có thể ảnh hưởng đến màu da của cá Chép. Màu ao sẫm chắc chắn có thể tạo ra cảm giác cá có sắc tố đậm hơn.

Một màu bể mà những người đam mê cá Koi có thể tò mò là màu xanh lam. Chủ sở hữu cá Koi luôn chọn trưng bày và chụp ảnh cá Koi của họ trong các bể màu xanh lam tươi sáng. Điều này không gây ra bất kỳ thay đổi thực sự nào về màu sắc, nhưng nó “nâng cao” độ sống động của các sắc tố khi ánh sáng phản chiếu từ bể lên vảy. Sắc tố xanh lam (chủ yếu được tìm thấy ở các loại Asagi và Shusui) cũng hiếm khi xuất hiện ở cá Koi, vì vậy chúng sẽ không hòa hợp với màu nền này.

Tế bào sắc tố ở cá Koi: Tế bào tạo màu da

Màu da ở cá Koi là do các sắc tố trong tế bào sắc tố, là những tế bào biểu mô chuyên biệt tạo nên. Tế bào sắc tố có thể phản xạ và khúc xạ màu sắc, quy định chúng ta có thể nhìn thấy những tế bào nào. Có ba loại sắc tố: Sắc tố carotenoid tạo ra một mảng màu đỏ đến vàng; Sắc tố melanins tạo ra màu nâu và đen; và sắc tố purin tạo ra màu óng ánh. Trong số ba loại này, chỉ có carotenoid cần được bổ sung trong chế độ ăn uống của cá Koi vì chúng không thể tự sản xuất ra chất này.

Tế bào sắc tố cần thời gian để phát triển đầy đủ và tùy thuộc vào các chất dinh dưỡng và sức khỏe tổng thể của cá. Giống như các tế bào da của chúng ta, chúng trải qua quá trình phân chia tế bào và liên tục được thay thế. Vì vậy, việc duy trì màu sắc của cá Koi là một nỗ lực cần thực hiện cả đời. Cá có thể có màu sắc đậm khi các sắc tố tăng nồng độ, số lượng tế bào sắc tố tăng lên, hoặc các sắc tố di chuyển vào các lớp tế bào sâu hơn.

Thật không may, cá Koi cũng có thể mất màu sắc do những áp lực về môi trường và sinh lý. Ngay cả các chất phụ gia nhẹ trong ao cũng khiến các thông số nước dao động và làm mất màu ở cá. Trong một số trường hợp, sự mờ dần về màu sắc ở cá không thể cứu vãn. Tuy nhiên, cá Koi ở thời kỳ sinh trưởng cao nhất vẫn có thể phục hồi và tạo ra các sắc tố đậm đặc sau một vài tháng phục hồi. Nếu bạn nhận thấy sự mất màu sắc xảy ra ở nhiều con cá, bạn sẽ phải xem lại danh mục bảo dưỡng của mình.

Sự phát triển màu sắc ở cá Koi lai

Lai ghép là một cách tuyệt vời để trộn và kết hợp các đặc điểm màu sắc của các giống cá Koi Nhật Bản khác nhau. Việc lai tạo cũng bổ sung cho cá một yếu tố thú vị và bạn không thể đoán trước được! Liệu cá con có sự kết hợp hoàn hảo giữa màu sắc của cả bố và mẹ, hay những đặc điểm của cá bố hoặc cá mẹ sẽ trội hơn?

Phép lai đã làm sáng tỏ sự thống trị của một số kiểu hình và kiểu màu. Gen sắc tố da cam có vẻ trội hơn. Màu xanh, trắng và xám có thể phụ thuộc vào sự hiện diện của các gen lặn. Cá Koi Kohaku, được biết đến với hoa văn màu đỏ cam trên nền trắng hoàn toàn, giống này được lai từ một giống cá thuần chủng có từ cuối những năm 1800. Đây là một trong những giống cá cảnh đầu tiên phát triển tốt và có thể sinh ra cá con với sự kết hợp màu sắc nhất quán với màu sắc của cá bố mẹ.

Điều thú vị là sự xuất hiện của các mảng đen, hiện đang được mong đợi ở cá Koi Showa, Sanke và Bekko, là kết quả của một gen đột biến. Những con non được sinh ra với đột biến này sẽ không phát triển các đốm đen đầu tiên cho đến khi chúng được ít nhất 2 tuần tuổi. Rõ ràng là, mặc dù sự phát triển màu sắc vốn đã được mã hóa trong DNA của cá Koi, nhưng nó cần được tiếp cận với môi trường chăm sóc thích hợp!